Sınıf:
Ünite:
DNA ve GENETİK KOD
Hücre
Canlının en küçük yapı taşı hücredir.
Hücre dıştan içe doğru;
- Hücre zarı
- Sitoplazma
- Çekirdekten
oluşur.
DNA Nedir? Ne İşe Yarar?
- Çekirdek, hücrenin yönetim merkezidir. Bu yönetim işi, genellikle çekirdekte yer alan DNA molekülü tarafından gerçekleştirilir.
- DNA = Deoksiribo nükleik asit
- Canlıların bütün özellikleri (saç rengi, göz rengi, vs…) DNA molekülünde bulunur.
- Canlı özellikleri DNA ile kuşaktan kuşağa iletilir.
- Hücre içindeki metabolik faaliyetler (solunum, boşaltım, sindirim gibi) DNA molekülü ile kontrol edilir.
Kromozom Nedir?
- DNA (Deoksiribo Nükleik Asit), hücre bölünmesi sırasında kısalıp kalınlaşır ve etrafına özel proteinler eklenerek kromatinlere, kromatinler de kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür.
- Kromozomlar hücre bölünmesi öncesinde oluşan ve canlıya ait kalıtsal bilgileri taşıyan yapılardır.
Kromozom = DNA + Protein
Nükleotid Nedir?
DNA’nın en küçük yapı taşı Nükleotid’dir.
Nükleotidler;
- 1 Fosfat
- 1 Deoksiriboz Şekeri
- 1 Organik Baz
Bir araya gelmesiyle oluşur.
Kaç Çeşit Nükleotid Var?
Nükleotidler yapısında bulunan organik baza göre isim alır. Canlıların yapısında 4 çeşit organik baz bulunur;
- Adenin (Kısaca A ile gösterilir)
- Timin (Kısaca T ile gösterilir)
- Guanin (Kısaca G ile gösterilir)
- Sitozin (Kısaca C veya S ile gösterilir)
Nükleotid Çiftleri
Nükleotidler karşılıklı bağ oluşturarak DNA’nın çift zincirli sarmal yapısının oluşmasını sağlarlar.
DNA zincirinde nükleotidler belirli bir düzene göre karşılıklı bağlanırlar.
- Adenin – Timin ile
- Guanin – Sitozin ile
karşılıklı bağlanır.
Nükleotidler ve Sarmal Yapı
DNA’nın sarmal yapısının temelinde nükleotidlerin çiftler şeklinde karşılıklı bağlanmaları vardır.
DNA molekülünde;
- Adenin Sayısı = Timin Sayısı
- Guanin Sayısı = Sitozin Sayısı
bağlantısı vardır.
DNA molekülünde;
- Fosfat Sayısı = Şeker Sayısı
- T+A+G+C = Fosfat Sayısı
- T+A+G+C = Şeker Sayısı
bağlantıları vardır.
Gen Nedir?
- Gen, nükleotidlerin bir araya gelmesiyle oluşan DNA üzerindeki bölgelerdir.
- Kalıtsal bilgiler genler tarafından taşınır.
- Her kalıtsal özelliğe ait gen bulunur. Örn.: Saç rengi, göz rengi, vb. özelliklerini taşıyan genler.
Kromozomdan Nükleotide?
DNA, Kromozom, Nükleotid ve Gen kavramlarını büyükten küçüğe doğru sıraladığımızda;
olarak kodlaydabiliriz.
Diğer Canlılardaki Nükleotidler Farklı mı?
İnsan ve diğer tüm canlıların DNA’larını oluşturan nükleotidler aynıdır: Adenin, Timin, Guanin, Sitozin.
Peki tür içinde ve farklı türlerde özelliklerin farklı olması neden?
Bu dört nükleotid’in DNA’yı oluştururken farklı sıralanmaları bu farklılıkların temel sebebidir.
DNA ile İlgili Çalışma Yapan Bilim Adamları
- DNA, hücrelerden saf olarak elde edilmiş ve X ışınları kırınım yöntemiyle yapısı açıklanmıştır.
- DNA'nın daha net ve ayrıntılı bantları elde edilmiştir.
- Daha sonra FRANCIS CRICK (Fransis Krik) ve JAMES WATSON (Ceymis Vatsın) bu verileri değerlendirerek, DNA'nın sarmal ve yangın merdivenini andıran yapısının olduğunu açıklamışlardır.
- Aziz Sancar; hücrelerin hasar gören DNA'ları nasıl onandığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmaları sayesinde 2015 Nobel Kimya ödülü'nü kazandı.
- Aziz Sancar, 8 Eylül 1946'da Mardin Savur'da doğdu. Kuzey Carolina Üniversitesi Biyokimya ve Biyofizik bölümü öğretim üyesi bilim insanı.
Yangın Merdiveni ve DNA
Yangın merdivenine benzeyen bu sarmal yapının; merdiven kenarları şeker ve fosfat moleküllerinden, basamakları ise organik bazlardan (adenin, timin, guanin, sitozin) oluşur.
DNA Testi Nedir?
- Nükleotidlerin DNA’lar üzerindeki sayı, sıra veya dizilimi canlıdan canlıya farklılık gösterir.
- DNA’nın yapısındaki bu değişmeler, canlıların birbirine akraba olup olmadıkları hakkında bilgi vermektedir.
- Nükleotidlerin dizilimindeki benzerlikler ne kadar fazla ise o canlıların akraba olma olasılığı da o kadar fazladır.
- Yapılan DNA testlerinde de bu benzerliğe bakılır.
Kromozom Sayıları
Her canlı türünün kendine özgü sabit sayıda kromozomu bulunur. Aynı tür içinde kromozom sayısı değişmez.
Kromozom sayıları farklı türlerde farklı da olabilir aynı da olabilir. Örneğin: İnsanda, moli balığında ve kurt bağrı bitkisinde 46 adet kromozom bulunur.
Kromozom sayısı ile canlının gelişmişlik düzeyi arasında bir ilişki yoktur. Örneğin: 1600 kromozoma sahip tek hücreli canlılar bulunurken en gelişmiş canlı insanda 46 kromozom bulunur.
DNA Kendini Eşleyebilir mi?
- Çok hücreli canlılar büyüyüp gelişirken hücre sayılarını artırırlar ya da yıpranan hücrelerin yerine yenilerinin gelmesi gerekir.
- Eşeysiz üreyen canlıların ise kalıtsal bilgilerini yeni nesillere aktarması gerekir.
- Yeni hücrelere kalıtsal bilgiler aynen taşınması ve kromozom sayısının sabit kalması hücre bölünmesi ile gerçekleşir.
- Hücre bölünmesi sırasında DNA’nın eşlenmesi gerekmektedir.
- DNA kendi eşlenmesi için emir vererek kendini eşleyebilir.
- Bölünme öncesinde hücre içerisindeki DNA’ların kendini sağlıklı bir şekilde eşlemesi sonucu, aynı genetik yapıda iki yeni DNA oluşur. Bu iki DNA, oluşacak olan yeni hücrelere geçer. Böylelikle kalıtsal bilgiler korunmuş olur.
- Oluşan yeni DNA’lar eşlenme öncesindeki DNA’nın da genetik olarak aynısıdır.
DNA Kendini Nasıl Eşler (Replikasyon)?
- DNA, çift sarmal yapıda olduğu için kendini eşleyeceği zaman enzimler yardımıyla karşılıklı nükleotidler arasındaki bağları birbirinden ayrılır.
- DNA zincirleri bir fermuar gibi karşılıklı açılır.
- Açılan uçlara, sitoplazmada serbest hâlde bulunan uygun tamamlayıcı nükleotidler gelir.
- Böylece başlangıçtaki DNA ile nükleotid dizilimi aynı olan iki yeni DNA molekülü oluşur.
- Eşleşme sonucunda oluşan yeni DNA’lardaki birer iplik, eski DNA’ya diğeri ise hücrede bulunan nükleotidler kullanılarak sentezlenen yeni ipliktir. aittir.
DNA Kendini Eşlerken Hata Olursa?
- DNA eşlenirken bazı aksaklıklar görülebilir.
- Bir nükleotidin karşısına yanlış nükleotid yerleşmesi ya da nükleotid yerleşmemesi gibi hatalar onarılabilir.
- Ancak DNA ipliğinin her iki tarafında nükleotid olmaması gibi hatalar onarılamaz.
 |
KONUYLA İLGİLİ KAZANIM SORULARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ |
